بنام اهورامزدا خداي داناوهستي بخش
لوح هاي گلي عيلامي به عنوان منبعي جديد
هنگامي كه كورش بزرگ شاهنشاهی ايران رابنيان مي گذارد
ايرانيان هنوزخطي ازخودنداشتند.
آنهاقبايل سواركاربودندكه دردسته هاي مجزابه جنوب سرازيرشده
اين سرزمين رابرق آسادگرگون كردند.اينك كه ايرانيان مالك يك
شاهنشاهي بزرگ شده بودندفقط به كمك يك تشكيلات اداري منظم
ودقيق مي توانستندملت هاي زيرسلطه ي خودرااداره كنند.
پارس هاباتصرف بابل نظام ديواني وخط آرامي آن رانيزپذيرفتند.
ازسده ي نهم پ.م.حكومت هاي محلي كوچك آرامي بسياري ضميمه ي
امپراتوري آشورشده بود.
باامپراتوري جديدبابل آرامي هاازسوريه رانده شده درسراسر
امپراتوري پراكنده شدند.
زبان اين آرامي ها ازدستورساده اي برخورداربود.
آن هاباخطي الفبايي كه آموختنش بسيارآسان تر ازخط ميخي
نگاشته شده گه گاه به افزوده هاي آرامي نيزبرمي خوريم.
براي نوشتن خط آرامي مانندخط ميخي نيازي به لوح گلي نبود
نوشتن آن بامركب برروي چرم ياپاپيروس به آساني ممكن بود
وازهمين روي به سرعت گسترش يافت.
درسرزمين مركزي ايران نيزعيلامي هاازديربازساكن بودند.
اينان هم مانندبابلي هاازسازمان ديواني رشديافته اي پيروي مي كردند.
زبان نوشتاري آنهاعيلامي بود.ظاهرامنشي هاي كورش بزرگ
نيزعيلامي بودند.درباره ي عيلامي بودن منشي هاي داريوش
مطمئن هستيم.درزمان فرمان روائي داريوش اسنادديواني به خط
عيلامي نوشته مي شد.خشايارشا نيزهمين روش راداشت.
اززمان اردشيرهم اسنادمحاسبات ديواني به خط عيلامي
برجاي مانده است.
سرانجام تقريبادرنيمه ي سده ي پنچم حتي درپارس زبان
آرامي به عنوان يگانه زبان ديواني بركرسي نشست.
درحفاري هاي سال هاي 1933و1934حدود30000لوح گلي
به خط ميخي عيلامي درتخت جمشيديافت شدكه حدود6000
لوح آن تقريباسالم بود.
اين اوح هامتعلق به بايگاني ديواني داريوش بزرگ است.
متن ها روي هم رفته كوتاه وحاوي مطالبي درباره ي درآمدهاو
مخارج ودرنگاه نخست چندان ارزشمند به نظرنمي رسد.
براي نمونه نگاهي به متن يكي ازلوح ها اشاره ميكنم {حدود130ليتر}
جوحواله ي امورته به صورت جيره{مرور}دريافت كرده است.
امورته سال21ماه شيبار(نهمين ماه عيلامي)
تاريخ اين لوح ماه هاي نوامبر/دسامبرسال 501پ.م.است.
اين مطالب درنگاه اول حاوي اطلاع چنداني نيست اما وقتي
آنهارابااطلاعات لوح هاي ديگركه به نحوي درپيوندبا آن است
بسنجيم به مقدارزيادي مطلب تازه برمي خوريم.مثلابايدهمه ي
لوح هايي راكه درآن ها نام ((امورته))آمده با يكديگربسنجيم تامعلوم شود
1.آيامنظور((امورته))درهمه جا منظوريك نفراست؟چراكه بسياري
ديگرمي توانستندداراي همين نام باشند.بنابراين بدون نام پدرهرگز
نمي توان ازهويت شخص موردنظرمطمئن بود.
2.نام اين مرددرارتباط باچه افرادوصاحب منصباني آمده؟
اين درباره ي همه ي نام ها مطرح است.
3.درارتباط باكدام محل به اين نام ها اشاره مي شود؟
دراينجانيزنام آبادي هاي بعدي بايدبرسي شود.
4.وبالاخره مهرهاي اين لوح چه وضعي دارد؟صاحبان آنها
چه مقامي داشته اندوآيامي توان آنهارابه اشخاص معيني نسبت داد؟
بادقت دريك يك اين نكته ها كه هركدام نيازبه برسي كاملاجداگانه
ومخصوص داردمي توان به نتيجه هاي شگفت انگيززيررسيد:
او{امورته}كارگزارمحصول غله درايتمه بوده است.به اين مرددر
اين سمت ازهجدهمين تابيست ودومين سال فرمان روايي
داريوش بزرگ(504-500پ.م.)برمي خوريم ظاهرامهرشماره ي
29ازآن اوست همين كه به نتيجه دست يابيم مي توانيم اسنادديگري ر
ا
هم كه داراي مهرشماره ي 29است اما شايدبه نام اواشاره اي ندارددر
ارتباط بااوپيش بكشيم.علاوه براين مي توان بابرسي همه ي اسنادبه اين
نتيجه رسيدكه مهرهمه ي كارگزاران محلي درسمت چپ آمده
وبالاخره اين كه كاراداره ي محصول طبقه بندي شده بوده است.
بدين معني كه يك كارگزارمانندامورته مسئول غله كارگزارديگرمسئول
ميوه ديگري مسئول شراب وديگري مسئول چارپايان وتدارك گوشت بوده است.
بعدبه اين نتيجه مي رسيم كه ايرتمه درعيلام قرارداشته است وارتباط
اقتصادي نزديكي باتشيك وشوركوتير وهمچنين باچندآبادي ديگروحتي
باشوش داشته است واين كه ايرتمه ايستگاه پستي ماقبل آخرراه تخت
جمشيدبه شوش بوده است.نام گيرنده ي سهم درلوح نمونه ي
ما((بريك عل))
است.به نام اوبه ندرت اشاره مي شودبااين همه چنين برمي آيدكه
اومردبلندپايه اي بوده چراكه سه ((پادو))درخدمت خودداشته است.
مهرشماره ي 186روي لوح ازآن اواست.مهرحكايت ازدريافت محموله
مي كند.وقتي با اين ترتيب هزاران لوح ديواني را كه ازتخت جمشيد به
دست آمده برسي مي كنيم ناگهان هسته ي مركزي وحكومتي شاهنشاهي
بزرگ ايران آكنده اززندگي مي شود
.
ازصدهاآبادي نام برده مي شودكه اغلب موقعيت جغرافيايي آنها-
دست كم به تقريب-روشن است.
اگرطول وعرض جغرافيايي آبادي هامعلوم نيست جاي آنها دريك
شبكه ي اداري –اقتصادي متراكم مشخص است.كارمندان داراي نام
وسمت مي شوندووظايف شان مشخص است وبه همين ترتيب بسياري
ازسئوال هاي درارتباط بازندگي روزمره به پاسخ مي رسند
لوح هاي گلي عيلامي به عنوان منبعي جديد
هنگامي كه كورش بزرگ شاهنشاهی ايران رابنيان مي گذارد
ايرانيان هنوزخطي ازخودنداشتند.
آنهاقبايل سواركاربودندكه دردسته هاي مجزابه جنوب سرازيرشده
اين سرزمين رابرق آسادگرگون كردند.اينك كه ايرانيان مالك يك
شاهنشاهي بزرگ شده بودندفقط به كمك يك تشكيلات اداري منظم
ودقيق مي توانستندملت هاي زيرسلطه ي خودرااداره كنند.
پارس هاباتصرف بابل نظام ديواني وخط آرامي آن رانيزپذيرفتند.
ازسده ي نهم پ.م.حكومت هاي محلي كوچك آرامي بسياري ضميمه ي
امپراتوري آشورشده بود.
باامپراتوري جديدبابل آرامي هاازسوريه رانده شده درسراسر
امپراتوري پراكنده شدند.
زبان اين آرامي ها ازدستورساده اي برخورداربود.
آن هاباخطي الفبايي كه آموختنش بسيارآسان تر ازخط ميخي
نگاشته شده گه گاه به افزوده هاي آرامي نيزبرمي خوريم.
براي نوشتن خط آرامي مانندخط ميخي نيازي به لوح گلي نبود
نوشتن آن بامركب برروي چرم ياپاپيروس به آساني ممكن بود
وازهمين روي به سرعت گسترش يافت.
درسرزمين مركزي ايران نيزعيلامي هاازديربازساكن بودند.
اينان هم مانندبابلي هاازسازمان ديواني رشديافته اي پيروي مي كردند.
زبان نوشتاري آنهاعيلامي بود.ظاهرامنشي هاي كورش بزرگ
نيزعيلامي بودند.درباره ي عيلامي بودن منشي هاي داريوش
مطمئن هستيم.درزمان فرمان روائي داريوش اسنادديواني به خط
عيلامي نوشته مي شد.خشايارشا نيزهمين روش راداشت.
اززمان اردشيرهم اسنادمحاسبات ديواني به خط عيلامي
برجاي مانده است.
سرانجام تقريبادرنيمه ي سده ي پنچم حتي درپارس زبان
آرامي به عنوان يگانه زبان ديواني بركرسي نشست.
درحفاري هاي سال هاي 1933و1934حدود30000لوح گلي
به خط ميخي عيلامي درتخت جمشيديافت شدكه حدود6000
لوح آن تقريباسالم بود.
اين اوح هامتعلق به بايگاني ديواني داريوش بزرگ است.
متن ها روي هم رفته كوتاه وحاوي مطالبي درباره ي درآمدهاو
مخارج ودرنگاه نخست چندان ارزشمند به نظرنمي رسد.
براي نمونه نگاهي به متن يكي ازلوح ها اشاره ميكنم {حدود130ليتر}
جوحواله ي امورته به صورت جيره{مرور}دريافت كرده است.
امورته سال21ماه شيبار(نهمين ماه عيلامي)
تاريخ اين لوح ماه هاي نوامبر/دسامبرسال 501پ.م.است.
اين مطالب درنگاه اول حاوي اطلاع چنداني نيست اما وقتي
آنهارابااطلاعات لوح هاي ديگركه به نحوي درپيوندبا آن است
بسنجيم به مقدارزيادي مطلب تازه برمي خوريم.مثلابايدهمه ي
لوح هايي راكه درآن ها نام ((امورته))آمده با يكديگربسنجيم تامعلوم شود
1.آيامنظور((امورته))درهمه جا منظوريك نفراست؟چراكه بسياري
ديگرمي توانستندداراي همين نام باشند.بنابراين بدون نام پدرهرگز
نمي توان ازهويت شخص موردنظرمطمئن بود.
2.نام اين مرددرارتباط باچه افرادوصاحب منصباني آمده؟
اين درباره ي همه ي نام ها مطرح است.
3.درارتباط باكدام محل به اين نام ها اشاره مي شود؟
دراينجانيزنام آبادي هاي بعدي بايدبرسي شود.
4.وبالاخره مهرهاي اين لوح چه وضعي دارد؟صاحبان آنها
چه مقامي داشته اندوآيامي توان آنهارابه اشخاص معيني نسبت داد؟
بادقت دريك يك اين نكته ها كه هركدام نيازبه برسي كاملاجداگانه
ومخصوص داردمي توان به نتيجه هاي شگفت انگيززيررسيد:
او{امورته}كارگزارمحصول غله درايتمه بوده است.به اين مرددر
اين سمت ازهجدهمين تابيست ودومين سال فرمان روايي
داريوش بزرگ(504-500پ.م.)برمي خوريم ظاهرامهرشماره ي
29ازآن اوست همين كه به نتيجه دست يابيم مي توانيم اسنادديگري ر
ا
هم كه داراي مهرشماره ي 29است اما شايدبه نام اواشاره اي ندارددر
ارتباط بااوپيش بكشيم.علاوه براين مي توان بابرسي همه ي اسنادبه اين
نتيجه رسيدكه مهرهمه ي كارگزاران محلي درسمت چپ آمده
وبالاخره اين كه كاراداره ي محصول طبقه بندي شده بوده است.
بدين معني كه يك كارگزارمانندامورته مسئول غله كارگزارديگرمسئول
ميوه ديگري مسئول شراب وديگري مسئول چارپايان وتدارك گوشت بوده است.
بعدبه اين نتيجه مي رسيم كه ايرتمه درعيلام قرارداشته است وارتباط
اقتصادي نزديكي باتشيك وشوركوتير وهمچنين باچندآبادي ديگروحتي
باشوش داشته است واين كه ايرتمه ايستگاه پستي ماقبل آخرراه تخت
جمشيدبه شوش بوده است.نام گيرنده ي سهم درلوح نمونه ي
ما((بريك عل))
است.به نام اوبه ندرت اشاره مي شودبااين همه چنين برمي آيدكه
اومردبلندپايه اي بوده چراكه سه ((پادو))درخدمت خودداشته است.
مهرشماره ي 186روي لوح ازآن اواست.مهرحكايت ازدريافت محموله
مي كند.وقتي با اين ترتيب هزاران لوح ديواني را كه ازتخت جمشيد به
دست آمده برسي مي كنيم ناگهان هسته ي مركزي وحكومتي شاهنشاهي
بزرگ ايران آكنده اززندگي مي شود
.
ازصدهاآبادي نام برده مي شودكه اغلب موقعيت جغرافيايي آنها-
دست كم به تقريب-روشن است.
اگرطول وعرض جغرافيايي آبادي هامعلوم نيست جاي آنها دريك
شبكه ي اداري –اقتصادي متراكم مشخص است.كارمندان داراي نام
وسمت مي شوندووظايف شان مشخص است وبه همين ترتيب بسياري
ازسئوال هاي درارتباط بازندگي روزمره به پاسخ مي رسند