با وجود این که شروع فرگشت انسان (تکامل آن) به عنوان یک موجود زنده، مانند تمام موجودات زندهٔ دیگر، به زمان پیدایش حیات بر روی کره زمین باز میگردد؛ ولی به طور کلی واژهٔ فرگشت انسان به تاریخچهٔ فرگشت نخستیسانان ) پستانداران شبیه انسان) و به خصوص سرده انسان (جنس انسان)، از جمله پیدایش انسانها به عنوان گونهای مجزا از انسان سایان (کپیهای بزرگ) اطلاق میشود.
[FONT="]نخستی سانان:[/FONT]
[FONT="]نخستیسانان[/FONT] یا نخستیها نام علمی Primates) یکی از راستههای پستانداران از فروردهٔ جفتداران است که شامل تمامی میمونها، کپیها و انسان میشود.
نخستیها به خاطر ساختارهای اجتماعی پیچیده و هوششان شناخته شده هستند. چنین چیزی به آنها امکان میدهد تا تجربه به دست بیاورند و آن را به نسل پس از خود منتقل کنند. همه آنها دورهای طولانی از نگهداری از فرزند دارند که در طی آن مادر تجربههای خود را به فرزندان خود آموزش میدهد.
پیش از انسان:
[FONT="]تاریخچهٔ تکامل نخستیسانان به ۶۵ میلیون سال پیش باز میگردد. قدیمی ترین گونهٔ پستاندار شبیه به نخستیسانان ابتدا در آمریکای شمالی[/FONT] [FONT="]میزیست و بعدها در شرایط آب و هوایی گرمسیری دورهٔ پالئوس[/FONT] [FONT="]و ائوسن[/FONT] [FONT="]در اوراسیا و آفریقا پراکنده گردید. نخستیسانان اولیه با توجه به شواهد موجود در اوراسیا رشد و نمو[/FONT] [FONT="]پیدا کردند و این دودمان که بعدها منجر به پیدایش کپیهای آفریقایی و انسانها گردید از اروپا و آسیای غربی به سمت جنوب به طرف آفریقا مهاجرت کردند[/FONT]
[FONT="]آن بخشی از جمعیت آنان، که بیشتر سنگوارههای آنان در لایههای بالایی دورهٔ ایوسن و لایههای پایینی دورهٔ الیگوسن[/FONT] [FONT="]در نزدیکی شهر فیوم[/FONT] [FONT="]مصر یافت شدهاست، در واقع نیاکان تمام گونههای زنده لمور[/FONT] [FONT="]در ماداگاسکار، لوریس تنبل[/FONT] [FONT="]در آسیای جنوب شرقی، گالاگو[/FONT] [FONT="]در آفریقا، راستبینیان[/FONT] [FONT="]یا میمونهای بر قدیم، میمون های بر جدید، کپیهای بزرگ و انسانهای خردمند امروزی محسوب میشوند.[/FONT]
[FONT="]شواهد مولکولی نشان میدهد که گیبونها حدوداً ۱۲ تا ۱۸ میلیون سال پیش از کپیهای بزرگ جدا شدند و اورانگوتانها ۱۲ میلیون سال پیش از کپیهای بزرگ جدا شدند[/FONT]
[FONT="]تاریخچهٔ تکامل نخستیسانان به ۶۵ میلیون سال پیش باز میگردد. قدیمی ترین گونهٔ پستاندار شبیه به نخستیسانان ابتدا در آمریکای شمالی[/FONT] [FONT="]میزیست و بعدها در شرایط آب و هوایی گرمسیری دورهٔ پالئوس[/FONT] [FONT="]و ائوسن[/FONT] [FONT="]در اوراسیا و آفریقا پراکنده گردید. نخستیسانان اولیه با توجه به شواهد موجود در اوراسیا رشد و نمو[/FONT] [FONT="]پیدا کردند و این دودمان که بعدها منجر به پیدایش کپیهای آفریقایی و انسانها گردید از اروپا و آسیای غربی به سمت جنوب به طرف آفریقا مهاجرت کردند[/FONT]
[FONT="]آن بخشی از جمعیت آنان، که بیشتر سنگوارههای آنان در لایههای بالایی دورهٔ ایوسن و لایههای پایینی دورهٔ الیگوسن[/FONT] [FONT="]در نزدیکی شهر فیوم[/FONT] [FONT="]مصر یافت شدهاست، در واقع نیاکان تمام گونههای زنده لمور[/FONT] [FONT="]در ماداگاسکار، لوریس تنبل[/FONT] [FONT="]در آسیای جنوب شرقی، گالاگو[/FONT] [FONT="]در آفریقا، راستبینیان[/FONT] [FONT="]یا میمونهای بر قدیم، میمون های بر جدید، کپیهای بزرگ و انسانهای خردمند امروزی محسوب میشوند.[/FONT]
[FONT="]شواهد مولکولی نشان میدهد که گیبونها حدوداً ۱۲ تا ۱۸ میلیون سال پیش از کپیهای بزرگ جدا شدند و اورانگوتانها ۱۲ میلیون سال پیش از کپیهای بزرگ جدا شدند[/FONT]
از گونههای ناکالی کپی که سنگوارههای آن در کنیا و اورانوکپی که سنگوارههای آن در یونان یافت شدهاست، میتوان به عنوان گونههای نزدیک به آخرین نیای مشترک گوریلها، شامپانزهها و انسانها نام برد. شواهد مولکولی نشان میدهد که بین ۴ تا ۸ میلیون سال پیش، ابتدا گوریلها و سپس شامپانزهها از دودمانی که در نهایت به انسانهای خردمند امروزی انجامید، جدا شدند.
(( تقریبا 98.4 درصد دی.ان.ای انسان با دی.انوای شامپانزه یکسان است ))
سرده ی انسان:
انسان خردمند امروزی تنها گونهٔ بازمانده از سردهٔ انسان است. در حالی که برخی گونههای منقرض شدهٔ انسانها را میتوان به عنوان نیاکان انسانهای خردمند امروزی بر شمرد، بسیاری دیگر احتمالاً تنها «خویشاوندان» ما بودهاند که از شاخههایی از نیاکان ما جدا شدهاند.
انسان ماهر و انسان گاتنگی:
انسان ماهر از ۲٫۴ تا ۱٫۴ میلیون سال پیش میزیستهاست. انسان ماهر در اواخر دورهٔ پالئوسن یا اوایل دورهٔ پلیستوسن، بین ۲٫۵ تا ۲ میلیون سال پیش، در جنوب و شرق آفریقا با جدا شدن از جنوبیکپیها تکامل پیدا کردهاست.
انسان رودولفی و انسان گرجی:
اینها اسامی پیشنهاد شده برای گونههای مربوط به سنگواره انسانهایی هستند که حدود ۱٫۹ تا ۱٫۶ میلیون سال پیش میزیستهاند و ارتباطشان با انسان ماهر هنوز به درستی مشخص نیست.
انسان کارورز و انسان راستقامت:
اولین سنگوارههای انسان راستقامت توسط اوژن دوبوا پزشک هلندی، در سال ۱۸۹۱ میلادی در جزیرهٔ جاوه کشور اندونزی پیدا شد. او ابتدا این گونه را بر اساس ویژگیهای ریختشناسی آن که حالتی بینابینی بین انسانها و کپیها داشت، انسان بوزینهٔ راست قامت نام نهاد.
انسان راست قامت بین ۱٫۷ میلیون تا ۷۰٫۰۰۰ سال سال پیش میزیستهاست.
گمان میرود که در اوایل دورهٔ پلیستوسن، ۱٫۵ تا ۱ میلیون سال پیش، جمعیتی از انسانهای ماهر با افزایش حجم مغز تکامل پیدا کردند و موفق به ساخت ابزارهای سنگی پیشرفته تری شدند.
انسان سپرانن سیس و انسان پیشگام:
این گونهها به عنوان گونههای بینابینی که در فاصله بین انسانهای راستقامت و انسانهای هایدلبرگی میزیستهاند، شناخته میشوند.
انسان پیشگام از روی سنگوارههایی که در اسپانیا و انگلستان یافت شده، شناخته شدهاست و حیات آن به ۱٫۲ میلیون سال تا ۸۰۰٫۰۰۰ سال پیش باز میگردد
انسان سیراسن سیس از روی کاسهٔ جمجمهای که در ایتالیا پیدا شده و قدمت آن ۵۰۰٫۰۰۰ تخمین زده میشود، معرفی شدهاست.
انسان هایدلبرگی:
انسان هایدلبرگی (مرد هایدلبرگ) حدوداً بین ۶۰۰٫۰۰۰ تا ۳۵۰٫۰۰۰ سال پیش میزیستهاست. از این گونه به عنوان انسان خردمند هایدلبرگی نیز نام برده میشود.