بیان اساطیری جشن هایی چون نوروز و مهرگان، پس از دوران زرتشت و عصر هخامنشی، آغازگاه شماری منظم و تعیین زمانی جشن ها، روایت اسطوره ای فریدون و ضحاک و پیشینه ی کهن روزگار اساطیر هند و ایرانی، مهرگان و برپایی جشن های مهرگانی خاطره اسطوره ای دوران ظلم و بیداد ضحاک و پیروزی فریدون، خروج فریدون بر ضحاک و رهبری شورش توسط کاوه آهنگر و مهرگان جشن نماد پیروزی اورمزد بر اهریمن.
همانگونه که در بب نوروز و بسا جشن های دیگر، زمان دقیق و یا تقریبی جهت معین ساختن پیدایی و مرسوم شدن آن در دست نیست، در مورد مهرگان نیز این مساله و مورد مصداق دارد. هم چنین انگیزه یا انگیزه های دقیق جشن نیز صراحتا آشکار نمی باشد.
قرینه ای که جهت زمان رایج شدن این جشن و سایر جشن های مورد نظر می توان ارائه کرد، زمان رواج گاه شماری و تقویم زرتشتی در ایران دوران هخامنشی است. اما این نیز هر چند از جهت توجیهی مساله تا حدی کمک می کند، اما نه زمان را و نه علت آن را بیان می نماید. چون ایزدانی که این جشن ها به آنها منسوب است، و اسباب انگیزه هایی که پیدایش چنین جشن هایی را بیان می کند، اغلب مربوط است به دوران جمشید و یا مطابق با تحقیقاتی که گذشت، حتی گاهنبارها به روزگار آغازین آریاها گره می خورد، و سده را به دوران شاهی هوشنگ شاه دارد، تیرگان مربوط است به دوران منوچهر و روایات افسانه-تاریخی آرش کمانگیر و جز آن. البته می توان چنین نتیجه گرفت که این جشن های کهن که جنبه های استوار ملی و تاریخی و اساطیری داشتند، در دست مایه ی تقویم مزدایی – زرتشتی نظم و سامان یافتند و به وسیله مدارک مکتوب به زمان های بعدی انتقال پیدا کردند.
روایت فریدون و ضحاک از افسانه های کهن هند و ایرانی است. راجع به این پهلوانان در منابع و ماخذ سانسکریت و اوستا اخباری آمده و نقل شده، پس می توان گفت این کسان چهره هایی تاریخی – افسانه ای هستند که در دورانی که هند و ایران هنوز مشترک زندگی می کردند از آن با احترام و بزرگداشت و به صورت شاه – پهلوان یاد می کردند.
پس از شهریاری جمشید، ضحاک بر ایران زمین دست یافت و سلطنتی هزار ساله را آغاز کرد. دوران او برای ایرانیان، دوران بیداد و ستم و جور و نکبت بود. اما سرانجام از نسل جمشید، فریدون بر وی شورید. از سلطنت بر کنارش کرد و به کوه دماوند به بندش کشید. ایرانیان به شکرانه ی این موهبت و آزادی که در روز مهر از ماه مهر روی داده بود، جشنی بزرگ ساختند و هر ساله به موجب چنین اتفاق بزرگی، مهرگان جشن برپا کردند.
منبع کتاب جشن های آتش نوشته هاشم رضی
همانگونه که در بب نوروز و بسا جشن های دیگر، زمان دقیق و یا تقریبی جهت معین ساختن پیدایی و مرسوم شدن آن در دست نیست، در مورد مهرگان نیز این مساله و مورد مصداق دارد. هم چنین انگیزه یا انگیزه های دقیق جشن نیز صراحتا آشکار نمی باشد.
قرینه ای که جهت زمان رایج شدن این جشن و سایر جشن های مورد نظر می توان ارائه کرد، زمان رواج گاه شماری و تقویم زرتشتی در ایران دوران هخامنشی است. اما این نیز هر چند از جهت توجیهی مساله تا حدی کمک می کند، اما نه زمان را و نه علت آن را بیان می نماید. چون ایزدانی که این جشن ها به آنها منسوب است، و اسباب انگیزه هایی که پیدایش چنین جشن هایی را بیان می کند، اغلب مربوط است به دوران جمشید و یا مطابق با تحقیقاتی که گذشت، حتی گاهنبارها به روزگار آغازین آریاها گره می خورد، و سده را به دوران شاهی هوشنگ شاه دارد، تیرگان مربوط است به دوران منوچهر و روایات افسانه-تاریخی آرش کمانگیر و جز آن. البته می توان چنین نتیجه گرفت که این جشن های کهن که جنبه های استوار ملی و تاریخی و اساطیری داشتند، در دست مایه ی تقویم مزدایی – زرتشتی نظم و سامان یافتند و به وسیله مدارک مکتوب به زمان های بعدی انتقال پیدا کردند.
روایت فریدون و ضحاک از افسانه های کهن هند و ایرانی است. راجع به این پهلوانان در منابع و ماخذ سانسکریت و اوستا اخباری آمده و نقل شده، پس می توان گفت این کسان چهره هایی تاریخی – افسانه ای هستند که در دورانی که هند و ایران هنوز مشترک زندگی می کردند از آن با احترام و بزرگداشت و به صورت شاه – پهلوان یاد می کردند.
پس از شهریاری جمشید، ضحاک بر ایران زمین دست یافت و سلطنتی هزار ساله را آغاز کرد. دوران او برای ایرانیان، دوران بیداد و ستم و جور و نکبت بود. اما سرانجام از نسل جمشید، فریدون بر وی شورید. از سلطنت بر کنارش کرد و به کوه دماوند به بندش کشید. ایرانیان به شکرانه ی این موهبت و آزادی که در روز مهر از ماه مهر روی داده بود، جشنی بزرگ ساختند و هر ساله به موجب چنین اتفاق بزرگی، مهرگان جشن برپا کردند.
منبع کتاب جشن های آتش نوشته هاشم رضی