بررسی آثار ظاهری و باطنی زیاده‌روی
در خوردن و آشامیدن
یکی از نابهنجاری رفتاری و رذایل اخلاقی پرخوری است
که از مصادیق اسراف بشمار می‌رود.
پرخوری همان‌طوری که بهداشت فردی را تهدید می‌کند
و موجب انواع بیماری‌های جسمی در انسان می‌شود،
بیماری‌های روحی و روانی و نابهنجاری‌های رفتاری نیز به دنبال دارد.
نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه‌های وحیانی اسلام به برخی از
آثار زیانبار پرخوری در بعد روحی و جسمی اشاره کرده است.
انسان موجودی دارای نیازهای مادی و معنوی است؛
نادیده گرفتن هر یک از آنها به معنای نادیده گرفتن طبیعت و فطرت است؛
به عنوان نمونه انسان، نیازمند تغذیه است و شهوت غذایی به عنوان قوه جاذبه،
عاملی برای بقای بشر است؛ زیرا انسان در صورتی که تغذیه نداشته باشد
یا از تغذیه‌ای سالم و مناسب برخوردار نباشد می‌‌میرد و بقای خود را از دست می‌دهد.
از همین رو در آیات قرآن از جمله آیه ۸۱ سوره طه می‌فرماید:
کلوا من طیبات ما رزقناکم و لاتطغوا فیه فیحل علیکم غضبی و من یحلل علیه غضبی فقد هوی؛
از خوراکیهای پاکیزه‌ای که روزی شما کردیم بخورید؛
ولی در آن زیاده‌روی مکنید که خشم من بر شما فرود آید
و هرکس خشم من بر او فرود آید قطعا در ورطه هلاکت افتاده است.
واژه طیب به معنای پاک، در برابر خبیث به معنای ناپاکی، ناظر به وضعیت باطنی چیزی است
و خداوند بر این نکته تاکید دارد که از غذای مناسب با طبیعت بشری استفاده شود.
البته طیب در عربی در معنای چون خوشبو، پاک، حلال، سودمند، تندرست، اصیل، گوارا،
شیرین، لذت‌بخش، روح‌انگیز، رضایت‌بخش، بهترین هر چیز و مانند آنها به کار رفته است،
ولی در حقیقت ریشه همه این معانی به همان اصل پاکی ذاتی چیز برمی‌گردد
که به طور طبیعی آثاری دارد که خوشبویی، سودمندی، گوارایی و مانند آنها از جمله این آثار است؛
پس این کلمه در معنای دیگر به شکل مجاز و از باب ارتباط لازم و ملزوم به کار رفته است؛
زیرا طیب به معنای هر چیز پاک از آلودگی و خوشایند طبع (مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، ذیل واژه «طیب»، ج ۱، ص ۵۲۷)
و خبیث به معنای هر چیز مادی و غیرمادی که پست و ناپسند است (مفردات الفاظ القرآن، ذیل واژه «خبث»، ج ۱، ص ۲۷۲)
به طور طبیعی آثاری دارد که برخی از آنها به عنوان معنای آن به کار رفته در حالی که آثار آن چیز است.
یکی از ویژگی‌های طیب بودن غذا آن است که به تناسب خورده شود؛
لذا خداوند در آیه ۳۱ سوره اعراف می‌فرماید:
یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد وکلوا واشربوا و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین؛
ای فرزندان آدم! جامه آراسته خود را در هر نمازی برگیرید
و به تن کنید و بخورید و بیاشامید؛ ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید
که او به راستی اسرافکاران را دوست نمی‌دارد.
در همین ارتباط امام‌صادق(ع) می‌فرماید:
کثره الاکل مکروه؛
پرخوری، مکروه (و امری ناپسند) است.
(فروغ کافی، ج ۶، ص ۲۶۹)
چرا که این زشت بودن دلالت بر ناپسندی و عدم محبوبیت می‌کند،
اگر نگوئیم که حکم کراهت شرعی از احکام خمسه را دلالت نکند.
امام صادق(ع) همین مطلب را در بیانی دیگر این‌گونه می‌فرماید:
ان الله یبغض کثره الاکل؛
همانا خداوند پرخوری را دشمن می‌دارد.
(وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۴۰۷)
امام باقر(ع) نیز می‌فرماید:
ما من شیء ابغض الی الله من بطن مملو؛
هیچ چیز نزد خدا، منفورتر از شکم پر نیست.
(مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۸۰)
پس اسراف و زیاده‌روی در خوردن و آشامیدن یکی از مصادیق خروج از طبع طیب انسانی است
و انسان نباید با اسراف، خودرا از مسیر محبت و رضایت الهی دور کند؛
زیرا دور شدن از مسیر محبت و رضایت،
به معنای خروج از هدف آفرینش انسان و صراط مستقیمی است
که برای او در قالب عبودیت تعریف شده است.
(ذاریات، آیه ۵۶)
به سخن دیگر، همان‌طوری که پاک و طیب‌خوری موجب می‌شود
تا انسان بتواند در مسیر کمالی گام بردارد، خباثت خوری از جمله اسراف نیز
انسان را از مسیر کمالی دور می‌کند. از همین رو نمی‌توان گفت
که آثار اسراف و پرخوری و ناپاک‌خوری محدود به بدن آدمی است،
بلکه بر معنویات و روح و روان او نیز تاثیر بد گذاشته و سعادت او را به شقاوت تبدیل می‌کند.
در خوردن و آشامیدن باید تناسب با نیازهای بدن
به عنوان معیار خوردن و آشامیدن مدنظر قرار گیرد.
پیامبر(ص) می‌فرماید:
لیس لابن آدم بد من اکله یقیم بها صلبه، فاذا اکل احدکم طعاما، فلیجعل ثلث بطنه للطعام،
و ثلث بطنه للشراب و ثلثه للنفس، و لاتسمنوا تسمن الخنازیر للذبح؛
فرزندان آدم چاره‌ای جز خوردن ندارند تا بدان صلب خویش را استوار کنند؛
پس اگر خوراکی می‌خورید باید یک سوم برای غذا
و یک سوم برای آب و یک سوم را برای نفس کشیدن قرار دهید
و مانند خوکان که برای ذبح چاق می‌کنند چاق نشوید.
کافی، تصحیح و تحقیق علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ ق، ج ۶، ص ۲۶۹)
