راستی خیلی ها معتقدند که دعا میکنند ولی مستجاب نمیشودوهمین مسئله باعث کاهش توکل آنان میگردد اما باید گفت
برابر احادیث و روایات معتبر محال است دعا با شرایط درستش خوانده شده و مستجاب نگردد. حال اینکه شرایط اجابت دعا از سوی خدا چیست
و یا دعای واقعی که حتما مستجاب میشود چگونه است بحث ذیل بسیار جالب و اثر بخش است:
شرایط استجابت دعا
خداوند در قرآن کریم وعده استجابت دعا داده و فرموده:
«ادعونی استجب لکم»[SUP]1[/SUP] پس چرا برخی دعاها مستجاب نمی شوند؟
قرآن می فرماید:
«ان الله لا یخلف المیعاد»[SUP]2[/SUP] خداوند در وعده تخلف نمی کند
با توجه به لزوم وفای به عهد و تاکید الهی بر این مطلب ، پس علت مستجاب نشدن دعاهای ما چیست ؟
این مطلب مکرراً از ائمه اطهار (علیهم السلام) سوال می شد و آن بزرگواران نیز متناسب با فهم سوال کننده جوابهایی به اشخاص گوناگون می دادند .
برای فهم بهتر این آیه لازم است در آن دقت بیشتری کنیم : 1- « ادعوا» یعنی چه ؟ آیا معنای « دعا » این است که خواسته خود را بر زبان بیاوریم ؛
هر چند معنای آن را نفهمیم ؟ یا حتی اگر معنای آن را می فهمیم ، بدان توجه نداشته باشیم ؟ یا در صورت توجه، معنای آن با میل باطنی ما موافق نباشد ؟
درست است ، معمولا به تکلم الفاظ که همراه با درخواست باشد « دعا » گفته می شود ؛ مثلاً ، کسی را صدا بزنیم و از او چیزی بخواهیم .
اما الفاظ از « ما فی الضمیر » انسان حکایت می کنند وخود اصالت ندارند . این گونه نیست که شکل الفاظ در حوادث جهان تاثیری داشته باشد
و هر لفظ از زبان هر کس که ادا شود موثر باشد . همان گونه که قبلاً بیان شد ؛ دعا امری قلبی است و زبان فقط از آنچه در دل است حکایت می کند .
پس دعا باید از روح و دل انسان صادر شود و انسان واقعاً خواستار چیزی باشد . اگر فقط الفاظی را به زبان بیاورد و در دل به آنها توجه نداشته باشد ،
به طور جدی درخواست ننموده و در حقیقت اصلاً دعا نکرده است. دعا باید با خواست جدی همراه باشد و انسان در وقت دعا توجه کامل داشته باشد که چه می خواهد.
واقعیت این است که بسیاری از دعاهای ما از روی عادت و صرف لقلقه زبان است ، عادت کرده ایم بعد از نماز چند جمله ای دعا کنیم بدون آنکه توجه جدی به آن داشته باشیم .
2- دعا باید مصداق « ادعونی » باشد ؛ درخواست صرف از خدا . اگر انسان شرایط مذکور را رعایت کند ، ولی دل او متوجه خدا نباشد واقعاً دعا نکرده است .
مثلاً ، ما درخواست علم می کنیم ، واقعاً هم دانش را دوست داریم ، در درخواست خود نیز جدی هستیم ؛
اما تصور می کنیم که عالم شدن به خدا ربطی ندارد و فقط به سعی و کوشش خودمان بستگی دارد . می گوئیم :
اللهم انی اسالک علماً نافعاً و عملاً صالحا پروردگارا ، علم سودمند و کردار شایسته از تو طلب می کنم .
اما در عمق جان اعتقاد نداریم که خدا به انسان علم می دهد . به عبارتی ، تنها به دنبال جنبه تلقینی دعا هستیم که علم چیز خوبی است
و باید به دنبال تحصیل آن رفت و از « اللهم » استنباط « ان شاء الله » داریم که در بسیاری از کارهایمان فقط برای تشریفات به کار می بریم
و درواقع تعلیقی بر مشیت خدا نیست ؛ همچنانکه در آغاز بسیاری از کارها « بسم الله الرحمن الرحیم » را صرفاً به عنوان تشریفات به کار می بریم
و متاسفانه بسیار کم اتفاق می افتد که حقیقتاً به یاد خدا باشیم و هر کاری را با نام و یاد او شروع کنیم .
بسیاری از دعاهای ما نیز به همین نحو است ، با وجود آن که در مظاهر مطلبی را از خدا درخواست می نماییم ،
اما در واقع به این مطلب اعتقاد نداریم که خدا باید خواسته ما را عطا فرماید . در این صورت نیز نباید منتظر اجابت دعایمان باشیم .
چنین دعاهایی که صرف تکلم برخی الفاظ است ودر خواست از خدا نیست ، هیچ گاه به اجابت نخواهد رسید ؛ چون درخواست واقعی ما از خدا نبوده ،
بلکه به اسباب مادی و قدرت خود متکی هستیم .آیه « ادعونی استجب لکم » شرطی است که به شکل امر بیان شده
و در واقع این گونه است که «ان تدعونی استجب لکم » این شرط در صورتی تحقق پیدا می کند که اولاً ، در در خواست خود جدی باشیم .
ثانیاً ، در خواست ما صرفاً از خدا باشد و او را در تحقق دعایمان موثر بدانیم . در این صورت ، شرایط استجاب دعا محقق گردیده است .
آیا می توان گفت که چنین دعایی مستجاب نمی گردد؟ نکته دیگر مربوط به لوازم استجابت دعاست . ممکن است از خداوند درخواستی داشته باشیم
و صلاح خود را در استجابت آن دعا بدانیم وآن را موجب کسب کمال بدانیم ؛ اما در تشخیص مصداق دچار اشتباه شده باشیم .
نمی دانیم که اگر خواست ما تحقق پیدا کند چه لوازمی دارد ، آیا لوازم آن به حال ما مفید است یا نه؟اگر ما به لوازم آن آگاهی داشته باشیم ،
قطعاً دعای ما به شکل دیگری اظهار می گردد . به عبارت دیگر ، اگر خداوند بفرماید که استجابت دعا چنین لوازمی را در بردارد ؛
آیا هم حاضری با تحقق آن لوازم دعایت مستجاب گردد؟ قطعا پاسخ منفی خواهیم داد . برخی در خواست های ما از خداوند ،
مانند خواست بچه ای است که چیزی از والدین خود می خواهد ولی به ضرر آن آگاه نیست چون اگر از زیان های آن مطلع بود آن خواهش را مطرح نمی کرد.
گاهی اوقات به جای استجابت دعا در این دنیا، خداوند مقاماتی را در آخرت به انسان عطا می فرماید.این مطلب مربوط به نکته سومی است که از آیه شریفه استنباط می گردد؛
یعنی کسی که به آخرت ایمان دارد ، اگر توجه کند که درخواست او درباره امر دنیوی در مقابل پاداش اخرویقابل مقایسه نیست ، قطعاً سعادت و کمال خویش را طلب خواهد کرد ؛ا
ما در اثر غفلت،به مسائل دنیوی توجه پیدا کرده است. اگر واقعیت برای اوآشکار می شد که در آخرت به چنین چیزهایی نیازمند تر است ،
آنها برای آخرت درخواست می کرد .چون خداوند متعال می داند که مومن به دلیل ایمانش علاقه بیشتری به امور اخروی دارد ، گاهی دعای او درباره امور مادی را برای آخرتش ذخیره می کند .
او هم وقتی ببیند که در آن جهان به چه مقاماتی نائل می گردد شاکر خداوند خواهد بود و از این معامله با خداوند خرسند خواهد شد. دردعای افتتاح به این مطلب اشاره شده است.
و لعل الذی ابطا عنی هو خیر لی لعلمک بعاقبت الامور
شاید تاخیر تو در استجابت دعاهای من به مصلحت بوده و برای من بهتر باشد ؛ چون تواز عاقبت کارها و مصالح و مفاسد زندگی خبر داری .
علاوه بر موارد مذکور ، در روایات علل دیگری نیز برای مستجاب نشدن دعا ذکر شده است .مثلاً در برخی روایات آمده است : مردمی که « امر به معروف » و « نهی از منکر » را ترک کنند ،
خداوند آنها را به دو بلا گرفتار می سازد : نخست ، دعای آنان مستجاب نمی گردد . دوم بدترین و فاسد ترین افراد را بر آنان مسلط می گرداند .
شخصی نزد امیرالمومنین (علیه السلام) از عدم اجابت دعاهایش شکوه کرد . حضرت علت آن را چنین بیان فرمودند :
دلهای شما در هشت چیز خیانت کرده اند ( لذا دعایتان مستجاب نمی شود )
1- خدا را شناختید ولی حق او را چنان که باید ادا نکردید .
2- به رسول او ایمان آوردید ، سپس با سنتش مخالفت کردید . 3- کتاب خدا را خواندید ولی بدان عمل نکردید .
4- می گوئید از کیفر و عقاب خدا می ترسید، اما همواره اعمالی مرتکب می شوید که شما را به آن (کیفر و عقاب ) نزدیک می کند. 5- می گوئید به پاداش الهی مشتاقید ، لکن همواره کاری می کنید که شما را از آن (پاداش الهی ) دور می سازد .
6- از نعمتهای خدا بهره می برید و شکر او را به جا نمی آورید.
7- به شما گفته شده که دشمن شیطان باشید ، ولی شما با او دوستی می کنید .
8- عیوب مردم را نصب العین خود کرده اید و از عیوب خود غافلید .
9- با این همه چگونه انتظار دارید دعایتان مستجاب شود در حالی که خود درهای آن را بسته اید .
سپس فرمودند : تقوا پیشه کنید ، اعمال خود را اصلاح کنید ، نیات خود را صادق گردانید ، امر به معروف و نهی از منکر کنید تا دعای شما مستجاب شود.[SUP]3
گاهی خداوند وقتی بنده مؤمنی را دوست داشته باشد، اجابت دعای او را به تأخیر می اندازد.
در حدیث است که خداوند استجابت دعای بنده مؤمن خود را به تأخیر می اندازد، به خاطر آن که صدای او را دوست دارد و می خواهد بنده بیش تر به درگاهش الحاح و اصرار کند.
چون تأخیر در اجابت سبب تکرار دعا می شود و در نتیجه باعث تقویت نیروی روحی و ایمان دعا کننده می گردد.
اما فاسق را چون دوست ندارد، فورا اجابت می کند تا دعا را تکرار نکند و ضمنا حجت تمام می شود و در قیامت نتواند احتیاجی نماید.
امام صادق علیه السلام می فرماید: «بنده ای که دوست خداست، وقتی حادثه ای برایش رخ می دهد، به درگاه خدا دعا می کند.
خداوند به فرشته ای که موکل بر اجابت اوست می فرماید: حاجت بنده ام را برآور، ولی در آن شتاب مکن که من میل دارم صدا و آواز را بشنوم.
اما بنده دشمن خدا وقتی دعا می کند، خداوند بر فرشته موکل به آن حاجت دستور می دهد:«حاجتش را زود برآورید و در برآوردن آن شتاب کنید،
که من خوش ندارم صدا و آواز او را بشنوم».
گاهی دعا به اجابت می رسد، اما مصلحت هایی اقتضا می کند که تحقق خارجی آن به تأخیر افتد.
ما از باطن هستی و مصالح حقیقی بی خبریم.
به علت عدم آگاهی از باطن هستی و حقیقت غیبی، گاهی می پنداریم که خیر و مصلحت ما در تحقق و برآورده شدن حاجتی یا دفع مشکل و مانعی است،
در حالی که اگر حجاب حقیقت کنار رود و آینده برای ما حاضر و روشن گردد، از تقاضا و درخواست خود منصرف می شویم.
قرآن کریم می فرماید:«عسی أن تکرهوا شیئا و هو خیر لکم و عسی أن تحبوا شیئا و هو شرّ لکم؛ چه بسا چیزی را خوش ندارید،
در صورتی که برای شما خوب است، و چه بسا چیزی رادوست دارید که برای شما بد است».
از روایات استفاده می شود که هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد،
پس در واقع هر دعائی به استجابت می رسد ، اما گونه های استجابت آن مختلف است.
امام سجاد علیه السلام می فرماید: «دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد:
1-یا برای او ذخیره می گردد.
2-یا در دنیا برآورده می شود.
3-یا بلایی را که می خواست به او برسد، از وی می گرداند»
بنابراین انسان مؤمن در هیچ حالی نباید از دعا مأیوس شود، چه دعایش مستجاب گردد یا به عللی به اجابت نرسد و یا اجابت آن به تأخیر افتد،
چون اولا دعا عبادت، بلکه مخ عبادت است و موجب تکامل روحی و معنوی و تقرب به ذات الهی می گردد. ثانیا در هر صورت و با هر حالی که باشد.
حتی دعای اشخاص فاسق و گناهکار بر جسم و جان و زندگی آنان تأثیر مثبت دارد. همان دعای مستجاب نشده وقتی تکرار شد و روی هم انباشته گردید،
آثار نیکی در روح او ایجاد و در سرنوشتش تأثیر سازنده ای دارد.
پیامبر اکرم(ص) می فرمود: «خدا رحمت کند بنده ای را که حاجت خود را از خدا بخواهد و در دعا پافشاری کند؛ چه حاجتش برآورده شود و چه نشود»
در حدیث دیگری از حضرت نقل شده :«هیچ مسلمانی نیست که به درگاه خدا دعا کند جز آن که دعایش مستجاب می شود،
منتها گاهی اثر آن را دیر یا زود در دنیا می بیند و گاهی سبب کفاره گناهان او می شود و گاهی نیز خداوند او را برای آخرتش ذخیره می گردد.»
شرايط استجابت دعا مهمترين شرايط استجابت دعا مصلحت بودن آن است .چه بسا کسى چيزى را از خدا بـخواهد که بـه مصلحتـش نيست و چون خداى عز و جـل ارحم الراحمين است و به بندگانش لطف دارد قطعا مصلحت بـنده اش را مى خواهد.
مقدمه
دعا برگرداننده قضا و قدر الهي است حتي اگر آن ، قضاي حتمي باشد.
خدا در قرآن مي فرمايد : ادعوني استجب لکم
بخوانيد مرا ، اجابت مي کنم شما را.
خداوند در اين آيه شريفه بـه صراحت اعلام مى دارد که هر که مرا بخواند و از من چيزى بطلبد دعايش را مى پذيرم
و بـه استجابـت مى رسانم و حاجتش را بـرآورده مى کنم . در دين ما و در بسياري از اديان به دعا توصيه شده.
کساني را ديدم که حتي با توجه به آموزه هاي ديني و کلام خدا در قرآن باز هم به دعا اعتقادي ندارند.
* شرايط استجابت دعا
مهمترين شرايط استجابت دعا مصلحت بودن آن است .
چه بسا کسى چيزى را از خدا بـخواهد که بـه مصلحتـش نيست و چون خداى عز و جـل ارحم الراحمين است
و به بندگانش لطف دارد قطعا مصلحت بـنده اش را مى خواهد و لذا اگر در حالى که مطلب درخواستى بـه مصلحت سوال کننده نباشد ,
به اجابت برسد قطعا قبيح است و خداى سبـحان از هر قبيحى منزه است يا اينکه ممکن است مطلب درخواستى غير ممکن باشد
يا داراى مفسده اى چه در کوتاه مدت و چه در دراز مدت بـراى درخواست کننده باشد
که ما بيشتر بر درگاهش عجز و لابـه کنيم و بـه خاک افتـيم و دعا و نيايش نمائيم و اگر در اين دنيا دعاى ما طبق مصالحى که بسيارى از آنها بر ما پوشيده است
به استجابـت نرسد قطعا بر سرمايه آخرتمان افزوده مى شود و اجر و پاداش ما را عندالله زيادتر مى کند.
يکى ديگر از شرايط استجابـت دعا اين است که انسان بـه پيمانى که با خدا بسته است وفادار باشد.
پيمان بـا خدا اين است که در بـرابـر احـکـام و اوامرش اطاعـت کـنيم و سـر فـرود آوريم و از دستورهاى الهى سرپيچى ننمائيم
در آن صورت اگر درخواستى کرديم بى گمان مورد استجابت قرار مى گيرد .
شخصى از امام صادق عليه السـلام پـرسـيد : خـدا مى فرمايد : ادعونى استـجـب لکم و بـا اين حـال ما هرچـه دعا مى کنيم بـه استجابت نمى رسد ؟
حضرت فرمود : روا نشدن دعاهايتان بـراى اين اسـت که شما بـه عهد و پـيمان خـود بـا خـداوند وفا نمى کنيد .
خداوند مى فرمايد: بـه پيمان من وفادار بـاشـيد من هم بـه پـيمانم وفـا مى کنم.
به خدا قسم اگر وفا کنيد خدا نيز وفا مى کند .
* شرايط ديگر استجابـت دعا، دانستـن جهت و روش دعا کردن است .
در روايتـى که نويسنده کتـاب نورالثقلين نقل کرده راوى از امام صادق عليه السلام مى پـرسد : چرا دعاى ما بـه استـجـابـت نمى رسـد ؟
حـضرت مى فرمايد : بـايد روش دعا کردن را بـياموزيد .
سوال مى کند : روش چيست ؟ مى فرمايد : در آغاز دعا خدا را ستايش مى کنى و نعمتهايش را بـه ياد مى آورى سپـس شکر و سپاس مى کنى و
بر پيامبر و اهل بيتش درود مى فرستى سپس گناهانت را يادآور مى شوى و بـه آنها اعتـراف مى کنى و بـه خدا پناه مى برى. اين روش دعا کردن است .
* شرط ديگر دعا صلوات است
در روايتـى حارث بـن مغيره از امام صادق عليه السلام نقل مى کند که فرمود : هرگاه خواستى دعا کنى ,
خدا را ستايش و تمجيد و حمد و تسبـيح و تهليل کن و پس از حمد و ثناى پروردگار بر محمد و آلش صلوات و درود بـفرست , سپس دعاى خود را با خدايت مطرح کن .
امام صـادق عـليه السـلام طى روايت ديگرى مى فرمايد : هر که از خدا چيزى را بـخواهد پـس بـايد در آغاز بـر محمد و آل محمد درود فرستد
سپس حاجتش را بيان کند و بعد از آن دوباره با صلوات بر پيامبر و اهل بيتش سخنش را به پايان بـرساند
همانا خداى عزوجل کريم تر از آن است که دو طرف دعا را که صلوات مى بـاشد بـپذيرد و خود درخواست را که در وسط قرار دارد رها نمايد .
* آخرين شرط استجابت دعا شناخت است که شرط بـسيار دشوارى است .
البته شناخت از شخـصى بـا شخـص ديگر تـفاوت دارد . قطعا شناخـت واقعى نزد پيامبر و خاندان معصومش است و بـس.
ولى بـهر حال هر کس بـايد تا اندازه اى خدا شناس بـاشد . در کتاب توحيد صدوق از امام کاظم عليه السلام روايت شده
که فرمود : گروهى از امام صادق عليه السلام پـرسيدند : چرا خدا را مى خوانيم و اجابـتـمان نمى کند ؟ فرمود : زيرا کسى را مى خوانيد که او را نمى شناسيد .
ملاصدرا مي گويد:
خداوند بي نهايت است و لامکان و بي زمان
اما به قدر فهم تو کوچک مي شود
و به قدر نياز تو فرود مي آيد
و به قدر آرزوي تو گسترده مي شود
و به قدر ايمان تو کارگشا مي شود
يتيمان را پدر مي شود و مادر
محتاجان برادري را برادر مي شود
عقيمان را طفل مي شود
نااميدان را اميد مي شود
گمگشتگان را راه مي شود
در تاريکي ماندگان را نور مي شود
رزمندگان را شمشير مي شود
پيران را عصا مي شود
محتاجان به عشق را عشق مي شود
خداوند همه چيز مي شود همه کس را...
به شرط اعتقاد
به شرط پاکي دل
به شرط طهارت روح
به شرط پرهيز از معامله با ابليس
بشوييد قلب هايتان را از هر احساس ناروا
و مغزهايتان را از هر انديشه خلاف
و زبان هايتان را از هر گفتار ناپاک
و دست هايتان را از هر آلودگي در بازار
و بپرهيزيد از ناجوانمردي ها، ناراستي ها، نامردمي ها ...
چنين کنيد تا ببينيد چگونه
بر سفره شما با کاسه اي خوراک و تکه اي نان مي نشيند
در دکان شما کفه هاي ترازويتان را ميزان مي کند
و در کوچه هاي خلوت شب با شما آواز مي خواند
مگر از زندگي چه مي خواهيد که در خدايي خدا يافت نمي شود؟؟؟
