جعبه ابزار تشخیص بین ایده های درست از نادرست

Atash

افتخاری
2013-07-17
1,568
3,723
0

توی سنین رشد که در حال بزرگ شدنیم معمولا خیلی زودباوریم، هر چیزی که بهمون بگن باور میکنیم، به خصوص اگه بزرگ ترها یا معلم ها یا مقامات یا سیاست مدارها یا کتاب ها یا تلویزیون و ماهواره و یوتیوب و اینترنت بهمون بگن. واقعا دریایی از اطلاعات هست که از همه جهت به طرفمون شناور میشه. چطور میشه تفاوت بین ایده های درست و غلط رو تشخیص داد؟! چطور میشه فهمید؟!

مردم چیزهای عجیب رو باور میکنن چون مغز ما جوری برنامه ریزی شده که تلاش میکنه الگوهای با معنی پیدا کنه. اگر یه صورت توی ابر می بینید یا یه صورت روی ماه می بینید یا مریم مقدس رو توی یه تیکه پیتزا یا توی سایه ی یه پنجره می بینید همه ش به خاطر همینه.
خیلی از الگوها واقعا درستند و دونستنشون حقیقتا خوبه، اسمش رو میذاریم "یادگیری". میتونیم a رو به b ربط بدیم و خیلی از مواقع a واقعا هم به b مربوط هست. مشکل اینه که خیلی از الگوها هم غلط هستند، خرافاتند، واقعی نیستند.


ممکنه شما بگید اصلا چرا حرف خود تو رو باید باور کنیم، و پاسخ اینه که واقعا نباید باور کنید!!
حرف هیچکسی رو بر مبنای موقعیتش یا پست و مقامش یا شهرتش نباید باور کنید!
باید خودتون برای خودتون بررسی کنید!

میخوایم درباره ی "جعبه ابزار تشخیص خزعبلات" حرف بزنیم، یه جورایی الهام گرفته از حرف کارل سیگان که میگه خزعبلات زیادی در جهان هست و نیاز به جعبه ابزاری برای تشخیص آنها داریم، این جعبه ابزار همون علم هست و این کاری هست که علم به بهترین شکل ممکن انجام میده.

نکته 1 - منبع ادعا چقدر قابل اعتماده؟
اولین ابزار وقتی که می شنوید کسی ادعایی میکنه طبیعتا اینه که بپرسید منبع این ادعا واقعا چقدر معتبره؟ طبیعتا همیشه انتظار میره توی داده ها درصدی از خطا مشاهده بشه، اما این خطاها باید تصادفی باشند و پراکنده، و هر کدوم یه طرف متفاوتی و یه جورایی همدیگه رو خنثی می کنند. اگر خطاها همه شون توی یک جهتن و به سمت نابود کردن یک ایده ی خاص، اونوقت باید مشکوک بشیم که شاید یه چیز دیگه ای در جریانه! برای مثال مثل شکاکین به گرم شدن کره ی زمین، خطاهایی که بیان میکنن همیشه مستقیم به طرف خراب کردن اعتقاد به این ایده هستن، خطاها همیشه به طرف شکاکیت راجع به گرم شدن کره ی زمین جهت دهی شدن، همین بهمون نشون میده یه کاسه ای زیر نیم کاسه س!

نکته 2 - آیا منبع مورد نظر ادعاهای مشابهی میکنه؟
دومین سوالی که باید پرسید اینه که مدعی معمولا ادعاهای مشابهی میکنه یا نه؟ برای مثال اهالی این عرفان های جدید و ماوراء الطبیعه و ارواح و خونه های جن زده و آدم فضایی ها و اینچیزا، واقعا کلا همه چیزو باور دارن! یا اونایی که از اساس هر چیزی رو رد میکنن و نسبت به همه چیز بی اعتقادن، یا کافرند فقط به این دلیل که گفته باشن کافریم!
نکته اینه که باید ذهنی داشته باشید که برای پذیرش ایده های جدید و حتی رادیکال باز باشه، اما دیگه هرچیزی رو هم باور نکنید و دیگه اونقدری هم ذهنتون باز نباشه که مغزتون از کله تون بیوفته زمین!

نکته 3 - ادعای مطرح شده آیا توسط فرد دیگری هم مورد تایید قرار گرفته؟
اگر شما ادعای بزرگی بکنید، یه نفر دیگه هم باید بتونه بره آزمایشش کنه. مثل اون ادعای عجیب کولد فیوژن سال 1989 که یه عده ای کنفرانس برگزار کردن و گفتن ببنید ما توی یه شیشه روی یه میز کوچیک فیوژن ایجاد کردیم، این بحران انرژی رو حل میکنه، انرژی ارزان و پاک میده، جهان رو تغییر میده. همه هیجان زده شده بودن، مدتی روی صفحه ی اول روزنامه ها بود، تا اینکه افرادی شروع کردن تلاش کنن آزمایش اونا رو تکرار کنن، و هیچکس نتونست انجامش بده. همین کافی بود تا متوجه بشیم پس حتما یه کاسه ای زیر نیم کاسه هست، یا یه محصول جانبیه، یا جعل شده، یا یه واکنش شیمیاییه، یه چیزی غیر از اونیه که اینا ادعا میکنن.
پس اگر ادعایی میکنی، و داده های لازم رو نداری که بقیه بتونن برن توی آزمایشگاه خودشون و آزمایش رو اونطوری که تو ادعا میکنی انجام بدن، اگر نمی تونن همون نتایج رو به دست بیارن، یه جای کار میلنگه، و توی علم ما همین رو می خوایم.

نکته ی 4 - آیا با رفتاری که از جهان اطرافمون می شناسیم هماهنگ هست؟
اگر یکی از اون ایمیل هایی که میگه از طرف یکی از بستگان شما در نیجریه یه ارث بزرگ به ارزش بیست میلیارد تومن بهتون رسیده و لازمه مبلغی پرداخت کنید تا کل مبلغ اصلی رو به حسابتون واریز کنن؛ یه لحظه صبر کنید! واقعا فکر میکنید دنیا همین جوریه؟! کلی پول مفت باد آورده به آدم میدن؟! احتمالا نه!
یا یه مثال دیگه، توی زمینه ی باستان شناسی غالبا افسانه ی اهرام مصر رو می شنویم، راز اهرام مصر! چه کسی اهرام را ساخته است؟! مصری ها ساختنشون؟! نه، نمی تونستن بسازن، چون این اهرام خیلی پیچیده ن و از این جور حرفا! واقعیت اینه که اینا یه مشت سنگن که روی هم چیده شدن، اونا هم کلی وقت آزاد داشتن، کلی برده ی ارزون داشتن، بارون هم که هیچوقت نمیباره، چندین قرن هم که زمان داشتن تا اینا رو روی هم بچینن، دیگه اونقدرا هم پیچیده نیست.
اما حتی اگه این واقعیت داشتن که افراد دیگری این اهرام رو ساختن، ساختن بیست هزار سال پیش، اینم یه نظریه ای هست دیگه! شاید مردم گمشده ی تمدن آتلانتیس! یا آدم فضایی ها! یا اجنه! آتلانتیسی ها اومدن و اهرام رو ساختن. اگر همچین چیزی درست باشه، وقتی حفاری های باستان شناسی رو انجام میدی باید بتونی ابزار، دور ریختنی ها و زباله های اونایی که اونجا زندگی کرده ن رو پیدا کنی، باید بتونی خونه هایی که توش زندگی می کردن رو پیدا کنی، و این دقیقا همون چیزیه که واقعا پیدا هم میکنی، که تاریخشون متقارن با زمان حیات مصری ها هست! پس اگه کار آتلانتیسی ها یا آدم فضایی ها یا اجنه بوده، حتما تجهیزات دیگه ای که همین رو نشون بده هم باید بتونی پیدا کنی.

نکته 5 - تا حالا کسی تلاش کرده ثابت کنه این ادعا غلطه؟
این سوال پنجمیه که همیشه باید پرسید، تا حالا کسی سعی کرده این ادعا رو ابطال کنه یا ثابت کنه غلطه؟ همیشه یادتون باشه میشه یه مشت سند و مدرک رو کنار هم جمع کنیم و بگیم خوب حالا برو این ایده ی رادیکال جدید رو بپذیر، اینم از بحث و مدارک من برای اثباتش. خیلی هم خوب، خیلی هم جالب، اما بحث های خلاف ادعای تو چی میشن؟! تا حالا درباره ی اونا فکر کردی؟ تا حالا فکر کردی چه چیز دیگه ای میتونه این پدیده رو توضیح بده؟ چون اگه خودت اینکارو نکنی، بالاخره یه نفر دیگه اینکارو خواهد کرد، معمولا با کلی تبلیغات، توی یه قالب عمومی و رسمی! واقعا باید دراینباره فکر کنی که منتقدینت چی میگن؟ نه به این دلیل که منتقدین برات مهمن، بلکه به این خاطر که اونا ممکنه چیزی پیدا کنن که تو فکرش رو نکردی، خودت باید اونا رو هم در نظر بگیری، باید تلاش کنی اول از همه خودت ادعای خودت رو زیر سوال ببری.

نکته 6 - کفه ی ترازو به سمت کدوم دسته از اسناد و مدارک سنگینی میکنه؟
ترازو به چه سمتی سنگینی می کنه؟ این تئوری یا یه تئوری دیگه؟ هر کسی میتونه یه ادعایی بکنه و بعد چندتا هم سند و مدرک در جهت اثباتش سرهم کنه، سوال اینه که پس همه ی مدارک و شواهد دیگه چی میشه؟ اونا هم به درستی همین تئوری اشاره می کنن؟ یا به درستی اون تئوری دیگه یی که تو داری تلاش میکنی ثابت کنی غلطه؟
پس همیشه، مثلا درباره ی نظریه ی تکامل، خلقت گرایان گیر میدن به یه چیز ساده و هی میگن این نکته ی ریز کوچیک رو چی میگی؟! خیلی خوب باشه! شاید یکی دوتا حفره هم وجود داشته باشه یا یکی دوتا چیز رو هم نتونیم توضیح بدیم! اما همه ی اون ده هزار شواهد و مدارک و پدیده های دیگه رو چی میگی که نظریه ی تکامل به بهترین شکل ممکن توضیح میده؟! تو چطور اون ده هزار پدیده رو توضیح میدی با اون تئوری خودت؟!
یه جورایی علم شبیه تحلیل صحنه ی جرمه، واقعیت اینه که مجرم معمولا خودش اعتراف نمیکنه، تو باید بگردی شواهد و مدارکی که میتونی پیدا کنی رو تحلیل کنی؛ کار این یارو بوده؟ یا کار کس دیگه ای بوده؟ یا این اتفاق افتاده؟ یا اون اتفاق افتاده؟ و کاری که کارآگاه ها میکنن اینه که همه ی شواهد و مدارک موجود رو بررسی میکنن، و بعد میگن مثلا همه ی اسناد مدارک به این جهت اشاره میکنه که فلانی مجرم بوده!
علم هم تقریبا همینجوریه. همیشه ایده های متفاوتی وجود داره، سوال اینه که اکثریت اسناد و مدارک و شواهد به کدومشون اشاره میکنه؟

نکته 7 - آیا مدعی مطابق قواعد علم حرف میزنه؟
آیا اونایی که دارن ادعا میکنن طبق قواعد علم حرف میزنن؟ یعنی آیا دارن از منطق و استدلال و شواهد تجربی و آزمایش و اثبات استفاده میکنن؟ یا اینکه فقط در تلاش برای توجیه ادعای خودشون هستند؟
برای مثال تفاوت بین مدعیان UFO (مدعیان دیدن آدم فضایی ها) و اعضای تیم SETI (جست و جو برای هوش فرازمینی). هردوی اونها به فرازمینی ها علاقه دارن، اما تفاوت به شدت بزرگی بین گروه هاشون وجود داره. مدعیان UFO دانشمند نیستند، هیچ آموزشی توی زمینه ی علم ندیدن، آزمایش انجام نمیدن، با در نظر گرفتن توضیحات ممکن دیگه تلاش نمیکنن ثابت کنن ایده هاشون غلطن و در عوض اعضای گروه SETI دقیقا خلاف اینها، تلاش میکنن ایده های خودشون رو باطل کنن، آزمایش انجام میدن، فرضیه هاشون رو تست میکنن، دانشمندان حرفه ای و آموزش دیده هستن. پس با وجود اینکه هردو علاقه ی مشترکی دارند به وجود بیگانگان، با بینش ها و گرایش های به شدت متفاوتی به موضوع نگاه میکنن، به همین دلیله که یکیشون رو میگیم علم، همون SETI و دیگری رو میگیم شبه علم، یعنی همون مدعیان UFO.

نکته 8 - آیا مدعیان اسناد و شواهد مثبتی هم ارائه میدن؟
هشتمین نکته دقت به این هست که آیا مدعیان برای پشتیبانی از ایده ی خودشون هم سند و مدرکی ارائه میدن یا اینکه کل کارشون انکار شواهد اثبات ایده های دیگران هست؟
این که بشینی ایرادهای ایده های دیگران رو لیست کنی یه بحثه، اما در حقیقت باید بتونی اسناد و مدارکی برای اثبات ایده ی خودت که بناست خلاف ایده ی دیگران باشه ارائه بدی.
برای مثال اونایی که طرفدار UFO ها هستن، وقتی ازشون می پرسی سند و مدرکتون کجاست؟ جسد این بیگانگان کو؟ معمولا جوابی که میدن اینه که دولت لاپوشونی کرده! قایمشون کردن! یه جای نامعلومی خاکشون کردن! خوب اینا که سند منفی هست، مثل اینه که بگی من هیچ سندی برای اثبات حرف خودم ندارم، تنها حرفی که میتونم بزنم اینه که دیگران سند و مدرکشو قایم کردن! واقعیت اینه که اینا به حساب نمیاد! کافی نیست! معمولا یه سری ورقه دولتی نشون میدن که یه قسمت هاییش سیاه شده و میگن اینا رو نگاه کن! اما اینکه یه چیزی رو به هر علت امنیتی پوشونده ن به این معنی نیست که فرا زمینیه! شاید یه توضیح زمینی براش وجود داشته باشه!
یا مثلا اونایی که به bigfoot اعتقاد دارن، یه موجود بزرگ پای پشمالو که توی کوهستان برفی یه جایی زندگی میکنه! ازشون میپرسی خوب جسدشو نشونم بده! بعد میگن این موجودات خیلی خوب مخفی میشن و خیلی رازدارن و خیلی خجالتی اند و تعدادشونم کمه!! واقعیت اینه که اگه میخوای یه نوع جاندار جدید معرفی کنی باید بتونی جسدشو نشونمون بدی! یه چیزی که بشه آزمایشش کرد و بررسیش کرد و بتونیم ببینیمش و بزاریمش توی موزه و ببرمیش آزمایشگاه!
اینکه نکته های منفی ایده های دیگران رو بشمری کافی نیست، باید بتونی شواهدی برای اثبات درستی ایده ی خودت ارائه بدی.

نکته ی 9 - آیا تمام اون مشاهدات و پدیده هایی که تئوری قدیمی توضیح میداد رو تئوری جدید هم توضیح میده؟
هر کسی میتونه چندتا پدیده ی عجیب پیدا کنه، چیزایی که ممکنه هنوز درست نتونیم توضیح بدیم. به هر حال توی علم هیچ اشکالی نداره چیزایی داشته باشیم که هنوز نمیتونیم توضیح بدیم، یه چندتا حفره، نقطه ی کور، و غیره. اما کاری که "شبه علم" انجام میده اینه که یه تعدادی از این پدیده ها رو میگیره دستش و بعد داد میزنه بیا اینم ایده و تئوری جدید منه برای توضیح اینا!!
مجله های علمی گاهی بعضی از نامه های طولانی خواننده هاشون رو نشون میدن که یه کسی نوشته "تئوری همه چیز" رو به دست آورده! همیشه هم اینجوری شروع میکنن که ""نیوتن اشتباه میکرد" و "انیشتن اشتباه میکرد" و "استیون هاوکینگ اشتباه میکنه"... اما من... من یه تئوری فیزیک جدید به دست اوردم که همه چیز جهان رو توضیح میده!!
اما سوال اینه که آیا این تئوری جدید تو میتونه همه ی اون چیزایی که گرانش نیوتن و نسبیت عام انیشتن و فیزیک کوانتومی توضیح میدادن رو هم توضیح بده؟! واقعیت اینه که توضیح یه چندتا پدیده ناچیز کاملا بی معنیه، مگر اینکه بتونه همه ی پدیده های دیگه رو هم توضیح بده.

نکته ی 10 - آیا عقاید شخصی این ایده ی مورد ادعا رو جهت دهی میکنن؟
دهمین پرسشی که همیشه باید بپرسیم اینه که آیا عقاید و ایدئولوژی ها و جهانبینی های شخصی کسی که این ادعا رو میکنه هستن که دارن تحقیقاتشون رو جهت دهی میکنن؟ یا برعکسه؟
به عبارتی دیگه، علم و همه ی تحقیقات دیگه توسط انسان انجام میشه، و انسان ها هم پیش فرض هاشون رو دارن. پیش فرض های جهت دهنده، ما همیشه دنبال شواهد و مدارکی میگردیم که عقاید و باورهای پیشین خودمون رو تایید کنن و شواهدی رو که عقایدمون رو باطل میکنن ندیده میگیریم. همیشه همینجوری بوده.
برای مثال، درباره ی گرم شدن کره ی زمین بین چپ گراهای آمریکایی و راست گراهای آمریکایی تفاوت عقیده ی بسیار زیادی هست، اما اصلا چرا باید دانشمندی پیدا بشه که گرایش سیاسی خاصی یا اعتقاد به مذهب خاصی روی تحقیقاتش تاثیر بذاره؟! دلیلش اینه که دانشمندا هم آدمن! رای میدن! و توی مبحثی مثل گرم شدن کره ی زمین، دیدن هر برنامه ی تلویزیونی به راحتی نشونتون میده که جهت گیری ها به شدت تحت تاثیر عقاید قبلی افراده. برای مثال یه نفر میگه چون من در تلاش برای گسترش کسب و کار و توسعه کارخونه ها هستم پس باید به پدیده ی گرم شدن کره ی زمین با دید شک و تردید نگاه کنم! صبر کن ببینیم... چطوره فقط داده ها و شواهد و اسناد و مدارک رو در نظر بگیری؟! مگه غیر از اینه که داده ها و شواهد هستن که باید نتیجه گیری ما رو درباره ی گرم شدن یا نشدن کره ی زمین مشخص کنن؟! در واقع همینطوره! و آیا غیر از اینه که میتونیم با شواهد و داده ها بررسی کنیم که آیا گرم شدن کره ی زمین نتیجه ی فعالیت های انسان هست یا نه؟! بله می تونیم! پس دیگه این همه سیاست بازی برای چیه؟! خوب ما هم آدمیم.
پس توی علم، یه جایی باید سیاست و ایدئولوژی رو کاملا کنار بذاری و بررسی کنی ببینی داده ها چه حرفی برای گفتن دارن.



کاری که این جعبه ابزار تشخیص خزعبلات با این ده پرسش میکنه اینه که بهمون کمک میکنه وقتی با ادعایی مواجه میشیم، از جهات مختلفی راجع بهش فکر کنیم.
چیزی که متوجه میشید اینه که بازه ای وجود داره، تعدادی از ادعاها کاملا مشخصه مزخرفن، "زمین مسطحه"، نه خیر زمین کروی شکله، زمین دور خورشید میچرخه نه برعکس، اینا چیزایی هستن که میدونیم درستن، تکامل از طریق انتخاب طبیعی یکی از اوناس، گرم شدن کره ی زمین داره به این سمت حرکت میکنه ولی هنوز یکمی زمان میبره. و یه چیزای دیگه ای هست مثلا یه تعدادی تئوری های رادیکال جدید راجع به کیهان، آیا چندین جهان (مالتی ورس در مقابل یونی ورس) وجود داره یا نه؟ اینا شاید توی بازه ی غیر قطعی ها هستن. و یه چیزای دیگه ای هستن که تقریبا مطمئنیم غلطن، مثل تلپاتی ماورائی که من میتونیم ذهنت رو بخونم و اینجور چیزا! اینا مطمئنیم درست نیستن.
پس این بازه وجود داره از ایده های احتمالا درست تا ایده های احتمالا غلط.
علم بهترین وسیله ای هستن که بشر تا کنون تونسته برای فهم جهان هستی در اختیار بگیره. و همه هم اینو میدنن، چون همه میرن پیش پزشک و دکتر! اگه یه نفر سی هزار پا بالای زمین توی هواپیما داره پرواز میکنه معنیش اینه که به هیچ عنوان نسبت به علم و ریاضی و فیزیک هیچگونه شک و شبهه ای نداره، می دونن این بهترین طراحی ممکنه! و همینطور بیشتر ما وقتی با تبلتمون داریم بازی میکنیم یا توی اینترنت از موتور جست و جوی گوگل استفاده میکنیم یا جام جهانی رو توی تلویزیون فول اچ دی مون تماشا میکنیم، همه مون عاشق علمیم و همه مون میدونیم علم بهترینه، و همه مون میدونیم پایه و اساسش درست و محکمه.
فقط یه جاهای خاصی هست که بعضی ها کمی ترش میکنن، مثلا وقتی می پرسی "مفهوم زندگی چیه؟" یا "ما از کجا آمده ایم؟"، " به کجا خواهیم رفت؟" ، اینجاهاس که بعضی هامون فکر میکنیم شاید باید به علم با دید شک و تردید نگاه کنم! اما در حقیقت، واقعا علم بهترین ابزاری هست که بشر در تمام طول تاریخ تونسته برای فهم جهان هستی و پاسخ به پرسش ها در اختیار بگیره.
 
  • Like
واکنش‌ها[ی پسندها]: Sina، zahra و asalak

درباره ما

  • خوش آمدید ؛ یه حسِ خوب یک انجمن است که شما می توانید در آن عضو شده از امکانات آن استفاده کرده و دوستان جدید پیدا کنید. این مجموعه دارای نظارت 24 ساعته بوده تا محیطی سالم را برای کاربران خود فراهم آورد،از کاربران انتظار می رود که با رعایت قوانین ما را برای رسیدن به این هدف یاری کنند.
    از طرف مدیر وب سایت:
    "همواره آرزو دارم که هربازدید کننده ای بعد از ورود به انجمن، با یه حسِ خوب اینجارو ترک کنه!"

منوی کاربر